Η διείσδυση του τεχνικού ελέγχου στη σχολική ζωή

 
O Apple μιλάει στο 'Εκπαίδευση και εξουσία' για 'τους εκπαιδευτικούς στην υπηρεσία της εκπαιδευτικής ιδεολογίας' και ειδικότερα για την 'διείσδυση του τεχνικού ελέγχου στη σχολική ζωή'. Αν και αναφέρεται κυρίως στην εκπαίδευση των Ηνωμένων Πολιτειών είναι πια αποδεκτό ότι σε μεγάλο βαθμό η οικονομική παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε σύγκλιση τα εκπαιδευτικά συστήματα και των άλλων προηγμένων χωρών, αν όχι στην συγκεκριμένη δομή του καθενός, τουλάχιστον στο επίπεδο της εξάρτησής τους από την οικονομική εξουσία και στην επακόλουθη μη ορατή πολλές φορές συμμόρφωσή τους με τις επιδιώξεις της.
'Ολοι εμείς με τις 'κατευθύνσεις' και τις 'πανελλήνιες' ας προβληματιστούμε...

..................................................................................

... Θα ήταν ένα πολύ μεγάλο λάθος να μειώσουμε τη σημασία αυτών των απροκάλυπτων προσπαθειών για ιδεολογικό επηρεασμό εκπαιδευτικών και μαθητών. Αν όμως περιοριστούμε μόνο στις ανοιχτές αυτές προσπάθειες για ευθυγράμμιση της εκπαιδευτικής πολιτικής και του σχολικού προγράμματος στις ανάγκες της βιομηχανίας, κινδυνεύουμε να μη δούμε αυτά που συμβαίνουν στο επίπεδο της καθημερινής σχολικής ζωής. Είναι δυνατόν να αντισταθεί κανείς στις φανερές ιδεολογικές επιθέσεις του κεφαλαίου (και ίσως να μείνει ανέπαφος από αυτές), αλλά τελικά να αφομοιώσει την ιδεολογία του συστήματος μέσα από την καθημερινή πρακτική του σχολείου. Οπως θα υποστηρίξω παρακάτω, οι σημαντικότερες πηγές ιδεολογικής επιρροής για εκπαιδευτικούς και μαθητές δεν βρίσκονται στα επίσημα φυλάδια και προγράμματα επιμόρφωσης αλλά μέσα στις καθημερινές διαδικασίες της λειτουργίας του σχολείου.... Οι ιδεολογίες δεν είναι κλειστά σύνολα ιδεών που επιβάλλονται από τη μια ομάδα στην άλλη, αλλά υπάρχουν παντού και διαποτίζουν την «κοινή λογική» και τις καθημερινές μας συνήθειες. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τον τρόπο αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας στα σχολεία, θα πρέπει να τον αναζητήσουμε πρώτα στην καθημερινή ζωή του σχολείου και έπειτα στις επίσημες προσπάθειες των εκπροσώπων του κράτους και της βιομηχανίας....
 .....Παρατηρείστε τι συμβαίνει: οι στόχοι, οι διαδικασίες, τα αποτελέσματα του μαθήματος, ακόμη και τα κριτήρια για την αξιολόγηση των μαθητών, έχουν σχεδιαστεί από ανθρώπους που βρίσκονται μακριά από την αίθουσα διδασκαλίας. Σε μερικές περιπτώσεις, η σχολαστικότητα του σχεδιασμού, φτάνει ακόμη και να καθορίσει τις ακριβείς λέξεις που πρέπει να προφέρει ο εκπαιδευτικός. Χάρη στο απόλυτα προκαθορισμένο αναλυτικό πρόγραμμα οι ικανότητες που κάποτε θεωρούνταν απαραίτητες για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, όπως ο σχεδιασμός του μαθήματος και η προσαρμογή της διδασκαλίας στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών, με βάση την προσωπική γνώση των συγκεκριμένων μαθητών από τον εκπαιδευτικό, δεν έχουν πια σημασία. Με την καθιέρωση της χρήσης του προκατασκευσμένου διδακτικού υλικού ο σχεδιασμός του μαθήματος έχει διαχωριστεί από την εκτέλεσή του. Ο σχεδιασμός γίνεται στη βιομηχανία, από ανθρώπους που καθορίζουν τόσο το υλικό όσο και τους κανόνες χρήσης του, ενώ η εκτέλεση γίνεται από τον εκπαιδευτικό. Στην πορεία αυτή υποβαθμίζονται και τελικά ατροφούν πολλές ικανότητες που παλιότερα θεωρούνταν πολύτιμες για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού.....

Ενώ η υποβάθμιση των παλιών ικανοτήτων μειώνει τη σημασία της προσωπικότητας του εκπαιδευτικού, η διαδικασία της ανακατανομής των ειδικοτήτων και της εισαγωγής νέων μεθόδων αντικαθιστά τις παλιές ικανότητες με νέες, που βασίζονται στις ιδεολογικές επιλογές της εργοδοσίας. Μια χαρακτηριστική ένδειξη για τον προσανατολισμό των αλλαγών στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού αποτελεί η βαθμιαία εξάπλωση των μπιχεβιοριστικών μεθόδων ελέγχου συμπεριφοράς στο διδακτικό υλικό και τη διδακτική στρατηγική των εκπαιδευτικών. Με απλά λόγια, ο έλεγχος των παιδαγωγικών ικανοτήτων περνά από τα χέρια των δασκάλων στα χέρια των μεγάλων εκδοτικών οίκων που παράγουν το διδακτικό υλικό. Και οι παλιότερες ικανότητες των εκπαιδευτικών αντικαθίστανται με τεχνικές για τον καλύτερο έλεγχο των μαθητών.

Οι συνέπειες της εξέλιξης αυτής τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους μαθητές δεν είναι μικρές. Εφ’ όσον το διδακτικό υλικό οργανώνεται γύρω από την επιβολή (μέσα από αμέτρητα ‘τετράδια εργασίας’ και τα συχνά τεστ) αυστηρά προκαθορισμένων μοντέλων συμπεριφοράς, το σχολικό μάθημα εξατομικεύεται και χάνει το συλλογικό του χαρακτήρα. Οι μαθητές έρχονται σε ελάχιστη επικοινωνία με τον εκπαιδευτικό που δεν επεμβαίνει στις «αντικειμενικές» διδακτικές διαδικασίες. Η πρόοδος των μαθητών γίνεται ένα μέγεθος που εξαρτάται από την ταχύτητα μάθησης κάθε ατόμου και μπορεί να μετρηθεί (χάρη στα τεστ) με μεγάλη ακρίβεια. Έτσι, ο τεχνικός έλεγχος καθιερώνεται στη σχολική ζωή – καθώς η στρατηγική του ελέγχου ενσωματώνεται στη δομή των παιδαγωγικών ‘μηχανισμών’ – και ο εκπαιδευτικός μετατρέπεται σε ένα είδος επόπτη. Αυτό συμβαίνει μάλιστα τη ίδια στιγμή που οι αντικειμενικές συνθήκες εργασίας του υποβαθμίζονται, λόγω της εφαρμογής του τεχνικού ελέγχου πάνω στον ίδιο....

... όπως αναφέρεται συχνά στη βιβλιογραφία γύρω από το σημερινό σύστημα παραγωγής, η εξειδίκευση και ο στενότερος έλεγχος της ανθρώπινης εργασίας έχει μεγάλη επίδραση στις ανθρώπινες σχέσεις, δηλαδή στη συμπεριφορά των ανθρώπων μεταξύ τους. Και αν η επίδραση αυτή είναι απλώς ορατή στα εργοστάσια και τους άλλους χώρους εργασίας, εμφανίζεται πολύ εντονότερη στα σχολεία.
Με την αυξανόμενη χρήση των προκαστασκευασμένων διδακτικών υλικών στα σχολεία, καταργείται ουσιαστικά η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των εκπαιδευτικών. Αν όλες οι λεπτομέρειες του μαθήματος έχουν προκαθοριστεί και σχεδιαστεί έξω από την αίθουσα διδασκαλίας, δεν υπάρχει λόγος για τους εκπαιδευτικούς να συζητούν γύρω από το μάθημα...
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γεωργία Παπαγεωργάκη