6/8/10

Η αντίσταση των εκπαιδευτικών στο χώρο του σχολείου

Σε προηγούμενη ανάρτηση είχα βάλει κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο του Michael W. Apple, 'Εκπαίδευση και Εξουσία' σχετικά με τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες θεωρούνται μέρος της 'αντίστασης' που μπορεί να εκδηλώσουν οι εκπαιδευτικοί στο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό σύστημα που ανήκουν.
Εδώ υπάρχουν ορισμένα ακόμα αποσπάσματα από το ίδιο βιβλίο σχετικά με το τι σημαίνει αυτή η αντίσταση, μερικούς τρόπους που μπορεί να εκδηλωθεί και τις δυσκολίες που εμπεριέχει.
Παρά τις διαφορές ανάμεσα στα εκπαιδευτικά συστήματα Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτιειών, νομίζω ότι στη βάση τους έχουν πολλά κοινά σημεία τα οποία καθώς περνάει ο καιρός γίνονται περισσότερα.
......................................................................................................................

...Η άποψη που παρουσίασα ως τώρα δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη.... Οπωσδήποτε όμως η άποψη αυτή δεν πρέπει να ταυτιστεί με τις ωμές μηχανιστικές θεωρίες που υποστηρίζουν πως όλα κατευθύνονται και όλα μετρούνται πάνω στον άξονα της στατικής αναπαραγωγής της υπάρχουσας κοινωνίας. Η αναπαραγωγή της ιδεολογικής ηγεμονίας του κεφαλαίου μέσα από την εισαγωγή του τεχνικού ελέγχου στην εκπαίδευση δεν είναι φυσικός νόμος. Είναι κάτι που διαμορφώνεται, κερδίζεται και χάνεται μέσα από συνεχείς συγκρούσεις και αγώνες...


... Όπως είπε ένας εκπαιδευτικός σχολιάζοντας ένα νέο ‘διδακτικό σύστημα’ με αυστηρότερες προδιαγραφές από τα προηγούμενα: «κοιτάξτε, δεν έχω άλλη επιλογή. Προσωπικά δε μου αρέσει το συγκεκριμένο υλικό αλλά όλα τα σχολεία της περιοχής το χρησιμοποιούν. Προσπαθώ βέβαια να κάνω άλλα πράγματα, όμως βασικά ο κύριος άξονας του μαθήματος είναι αυτό το υλικό». ... Ο ίδιος εκπαιδευτικός που διαφωνούσε με το υλικό αλλά το χρησιμοποιούσε, κατόρθωνε να βρει τρόπους για να ξεφεύγει από τον έλεγχο όπου αυτό ήταν δυνατό. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούσε το υλικό μόνο τρεις φορές την εβδομάδα και όχι πέντε...


Οι περιορισμοί αυτοί δεν εμποδίζουν βέβαια τους εκπαιδευτικούς να επινοούν διαρκώς νέους τρόπους για να παρακάμπτουν τους ελέγχους που περιέχονται στο προκατασκευασμένο διδακτικό υλικό, δημιουργώντας τον δικό τους άγραφο νόμο ως απάντηση στην επιβολή της κυρίαρχης ιδεολογίας, όπως ακριβώς οι εργαζόμενοι και οι διάφορες ομάδες μαθητών που εξετάστηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια. Οι εκπαιδευτικοί κατορθώνουν συχνά να μετασχηματίζουν τη λογική του υλικού ώστε να το μετατρέπουν σε όργανο της δικής τους αντίστασης. Επίσης, μαθητές και εκπαιδευτικοί μπορούν να επινοήσουν νέες δημιουργικές μεθόδους των διδακτικών συστημάτων, με τρόπους που δε θα μπορούσαν ποτέ να ονειρευτούν οι γραφειοκράτες του υπουργείου παιδείας ή οι τεχνοκράτες που σχεδιάζουν τα πακέτα του υλικού. (Πρέπει βέβαια να παραδεχτώ ότι οι παρατηρήσεις μου τα τελευταία χρόνια δείχνουν πως μάλλον αυτό δεν συμβαίνει ούτε πάντα ούτε πολύ συχνά).


Οπωσδήποτε δεν λείπουν από το σχολικό περιβάλλον άλλα στοιχεία που θα μπορούσαν να προσφέρουν έδαφος για την ανάπτυξη εναλλακτικών μεθόδων, ακόμη και μέσα στο πλαίσιο του διδακτικού προγράμματος. Ας θυμηθούμε ότι στο περιεχόμενο της διδακτέας ύλης μπορούν να υπάρχουν προοδευτικά στοιχεία αντίθετα προς τα μηνύματα της μορφής του αναλυτικού προγράμματος. Το ίδιο το γεγονός ότι η βιομηχανία έχει ουσιαστικό ενδιαφέρον για το περιεχόμενο του σχολικού προγράμματος αποδεικνύει τη σημασία του περιεχομένου για την ανάπτυξη μιας αμφισβήτησης των μεθόδων. Οι σχέσεις και οι προσωπικότητες των μαθητών διαμορφώνονται μέσα από την αλληλεπίδραση μεταξύ του περιεχομένου, της μορφής του αναλυτικού προγράμματος και της καθημερινής ζωής του σχολείου. Μια σοβαρή ανάλυση δεν πρέπει να αγνοεί καμία από τις παραμέτρους αυτές.


...Για παράδειγμα ας δούμε τους εκπαιδευτικούς. Ενώ ο τεχνικός έλεγχος σε άλλες κατηγορίες επαγγελμάτων έχει οδηγήσει σε μια ανάπτυξη του συνδικαλισμού, καθε αντίσταση στο σχολείο αναπτύσσεται υποχρεωτικά σε ατομική βάση, λόγω των κοινωνικών σχέσεων που επιβάλλει η μορφή του διδακτικού προράμματος.


...Είναι πολύ εύκολο να παραβλέψουμε κάτι: Η σημερινή εποχή δεν είναι μια εύκολη εποχή, ιδεολογικά ή οκονομικά, για τους εκπαιδευτικούς που θα ήθελαν να πάρουν μέρος σε ανοιχτές μορφές αντίστασης. Κάτω από το ιδεολογικό κλίμα και το δεδομένο πρόβλημα τη ανεργίας των εκπαιδευτικών – χιλιάδες από τους οποίους έχουν απολυθεί ή ζουν με το φόβο της απόλυσης – η εφαρμογή του τεχνικού ελέγχου εμφανίζεται ως ένα σχετικά ακίνδυνο μέτρο. Η υποβάθμιση και οι αλλαγές των ειδικοτήτων επισκιάζονται από σοβαρότερα προβλήματα, όπως η καθυστέρηση των μισθών και η ανεργία, έστω και αν στα μάτια του ερευνητή αποτελούν μέρος της ίδιας δυναμικής.
Παρ’ όλα αυτά όμως πρέπει να τονιστεί πως τα πανίσχυρα ιδεολογικά μηνύματα, που περνούν μέσα από την καθημερινή ζωή εκπαιδευτικών και μαθητών, συναντούν αρκετά σοβαρές αντιστάσεις. Το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί, όπως πολλές άλλες κατηγορίες εργαζομένων, επινοούν μεθόδους για την άτυπη προστασία τους από τους κανόνες του συστήματος, επιδρά με τη σειρά του πάνω στα μηνύματα και τα μετασχηματίζει.
Η σύγκρουση μεταξύ των ιδεολογιών της εξατομίκευσης και της αλληλεγγύης, που γεννιέται αναπόφευκτα μέσα στις πολυάνθρωπες αίθουσες διδασκαλίας (κανένας μαθητής δεν μπορεί να μένει συνεχώς κλεισμένος στον εαυτό του όταν βρισκεται καθημερινά με 20 ή 30 άλλους) προσφέρει συνεχώς ευκαιρίες για θετικές πρωτοβουλίες. Και τέλος, όπως οι εργαζόμενοι σε άλλους τομείς αναπτύσσουν τρόπους για να διατηρούν την ανθρωπιά τους και αγωνίζονται συνεχώς για να μην αποκλειστούν από το στάδιο του σχεδιασμού της δουλεάς τους (έστω κι αν επιφανειακά αυτό γίνεται μόνο για να αποφεύγουν την ανία), εκπαιδευτικοί και μαθητές είναι ασφαλώς σε θέση να κάνουν κι αυτοί το ίδιο....


....Όπως μας θυμίζουν οι Gramsci και Johnson, κάθε ηγεμονία αμφισβητείται. Το έργο μας είναι να εντοπίσουμε αυτή την αμφισβήτηση και να αναζητήσουμε ευκαιρίες για την ανάπτυξη πρωτοβουλιών.


...Τα επιχειρήματα που παρουσίασα αποκαλύπτουν επίσης την ανάγκη παρέμβασης πέρα από το επίπεδο του περιεχομένου. Η μορφή των προγραμμάτων προσανατολίζεται με έμφαση στην εξατομίκευση της μάθησης και κάνει πολύ δύσκολη την επαφή των μαθητών με συλλογικές εμπειρίες. Δεν είναι καθόλου μικρή η σημασία της προσπάθειας για αλλαγή του προσανατολισμού αυτού, όσο είναι δυνατόν, με την επικέντρωση της μάθησης γύρω από την συνεργασία και την ανάπτυξη κοινών πρωτοβουλιών από τους μαθητές – έστω με την απλή μορφή σχολικών εργασιών ή πολιτιστικών εκδηλώσεων -, ή με την προσφορά μιας συλλογικότερης ερμηνείας του περιεχομένου του διδακτικού προγράμματος, π.χ. με την απομυθοποίηση των μεγάλων ανδρών στην ιστορία ή τις φυσικές επιστήμες και την υπογράμμιση της συλλογικής προσφοράς ανώνυμων ανθρώπων.

....Αυτό που ισχυρίζομαι δεν είναι ότι θα είναι εύκολο να σχηματιστούν συμμαχίες μεταξύ των εκπαιδευτικών και των εργαζομένων σε άλλους κλάδους, ούτε θα είναι εύκολο να εκδηλωθούν πρωτοβουλίες για πολιτική παιδεία ή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Με δεδομένες τις σημερινές οικονομικές συνθήκες και την ικανότητα του καπιταλιστικού συστήματος να ιδιοποιείται τα επιχειρήματα κάθε κοινωνικής τάξης για την εκλογίκευση των καπιταλιστικών κοινωνιών και των οικονομικών σχέσεων, το πιθανότερο είναι μάλλον το αντίθετο. Η ανάπτυξη αντίστασης είναι δυνατή, δεν είναι εύκολη..


Γεωργία Παπαγεωργάκη

2 σχόλια:

  1. Συνάδελφοι εξαιρετικό το blog σας. Ελπίζω να βρίσκεται στις επάλξεις και το 2010. ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ και ΚΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ.
    """"""""""""""""""""""
    http://www.dfe.gr

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σε ευχαριστούμε πολύ physiart! Τα αισθήματα είναι αμοιβαία (μιλάω για το ΔΦΕ)!
    Όσο για τα προσεχώς, η ιδεολογία του καθενός είναι που καθορίζει τις επιλογές του, οπότε, καλά να είμαστε...

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Μπορεί το εκπαιδευτικό θέμα να είναι τεράστιο και πολύπλοκο και η αντιμετώπισή του να απαιτεί κυρίως πολιτική βούληση. Όμως, ευθύνη υπάρχει σε πολλά επίπεδα.
Μια από τις ευθύνες των εκπαιδευτικών λοιπόν, είναι να παρεμβαίνουν στο βαθμό που μπορούν στην διαδικασία.
Οι εκπαιδευτικοί έχουμε εκ των πραγμάτων κάποιο - μικρό έστω - βαθμό αυτονομίας. Ας την εκμεταλλευτούμε.