24/7/09

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: Το σχολικό περιβάλλον - Τρόποι παρέμβασης μαθητών



Να κι ένα άλλο πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που έγινε πριν μερικά χρόνια, με βασικό σκοπό να διερευνήσουν οι μαθητές το σχολικό περιβάλλον και να αποκτήσουν μια ιδέα για την πολυπλοκότητα που κάθε περιβαλλοντικό θέμα εμπεριέχει.
Πέρα από τη μελέτη διαφόρων θεμάτων, βασικό κομμάτι της έρευνας ήταν ένα ερωτηματολόγιο που δημιούργησαν και επεξεργάστηκαν οι ίδιοι οι μαθητές. Περιείχε ερωτήματα σχετικά με διάφορα θέματα του σχολείου, αλλά και κάποιες ερωτήσεις σχετικές με το ρόλο του συλλόγου των καθηγητών και των μαθητικών συμβουλίων στα θέματα αυτά.
Αυτές νομίζω ήταν αρκετά ενδιαφέρουσες για τα παιδιά και έδωσε την αφορμή για μια πολύ καλή συζήτηση που έγινε κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του προγράμματος στο τέλος της χρονιάς (αυτή δυστυχώς δεν έχει καταγραφεί). Εκεί, οι μαθητές με μικρόφωνα περιφέρονταν στην αίθουσα και ρωτούσαν καθηγητές και αντιπροσώπους των μαθητών για ό,τι είχε συζητηθεί προηγουμένως.
Ενδιαφέρον νομίζω έχει και η αξιολόγηση που έκαναν για το πρόγραμμα οι ίδιοι οι μαθητές και που βρίσκεται στις τελευταίες σελίδες του κειμένου. Πέρα από την ποικιλία των απόψεων που σχετίζονται με τον χαρακτήρα του κάθε μαθητή και τον τρόπο που προσέλαβε τη διαδικασία, εμφανίστηκαν κάποιες απόψεις λίγο - πολύ κοινές.
Μια από αυτές εξέφραζε την απογοήτευσή τους από τη μη ανταπόκριση στις προσπάθειές τους απο τους άλλους μαθητές. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται το θέμα του σχεδιασμού ενός προγράμματος με τρόπο που να μη δημιουργεί υπερβολικές προσδοκίες.
Πάντως, υπήρχαν και πολλές θετικές απόψεις που σχετίζονταν με μια διαδικασία διαφορετική και ενδιαφέρουσα. Πιστεύω πώς η άποψη μιας μαθήτριας που έγραψε "μάθαμε να μη βλέπουμε μονόπλευρα τα πράγματα" είναι αυτό που κάθε καθηγητής τελικά αντιλαμβάνεται ως αμοιβή για τις προσπάθειές του.
Τέλος πρέπει να αναφερθεί ότι ο βασικός σχεδιασμός του προγράμματος και η επεξεργασία των ερωτηματολογίων έγινε στα πλαίσια του μαθήματος επιλογής Β' Λυκείου 'Αρχές Περιβαλλοντικών Επιστημών'.

1ο Λύκειο Αγ. Δημητρίου- Π.Ε.- Το σχολικό περιβάλλον - τρόποι παρέμβασης μαθητών

Γεωργία Παπαγεωργάκη
 

20/7/09

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης: "Διατροφή και Περιβάλλον"

 
Εδώ θα βρείτε ένα αρχείο όπου περιγράφονται συνοπτικά οι δραστηριότητες και τα αποτελέσματα ενός προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που πραγματοποιήθηκε στο 1ο Ενιαίο Λύκειο Αγίου Δημητρίου πριν κάτι χρόνια.

Το πρόγραμμα ήταν ενταγμένο στο δίκτυο S.E.M.E.P. της UNESCO και πραγματοποιήθηκε ακολουθώντας τις οδηγίες του. Το συγκεκριμένο δίκτυο προτείνει για κάθε χρονιά μια θεματολογία και προμηθεύει τα σχολεία με ορισμένα φύλλα εργασίας. Μπορεί τα θέματα να είναι γενικά, να μην αφορούν το στενό περιβάλλον των μαθητών (αφορούν περισσότερο περιβαλλοντικά θέματα παρά περιβαλλοντικά προβλήματα) και ως εκ τούτου να μην προσεγγίζονται με τη μέθοδο επίλυσης προβλήματος, όμως οι προτάσεις αυτές, πέρα από την προφανή τους αξία όσον αφορά στην ενασχόληση των μαθητών με θέματα περιβάλλοντος, έχουν δύο πολύ σημαντικά στοιχεία:

1ον: Προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια σε όσους εκπαιδευτικούς δεν έχουν την εμπειρία ή την θεωρητική κατάρτιση γύρω από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση
2ον: Τα πολλά φύλλα εργασίας αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών θεμάτων


1ο Λύκειο Αγ. Δημητρίου - Π.Ε. - Περιβάλλον και Διατροφή

Γεωργία Παπαγεωργάκη

17/7/09

Ευκαιρίες για Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο Λύκειο


Σε πείσμα της γνωστής κατάστασης που ισχύει στα Λύκεια, υπάρχουν αρκετοί εκπαιδευτικοί που επιμένουν και προσπαθούν να πραγματοποιήσουν προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ή άλλα. Στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση υπάρχει μια πρόταση προς αυτή την κατεύθυνση. Η ιδιαιτερότητά της είναι ότι βλέπει τα προγράμματα να πραγματοποιούνται στα πλαίσια των μαθημάτων. Υπάρχουν συν και πλην.

Ίσως το πιο θετικό σημείο είναι ότι έτσι 'αλλάζει' λίγο το μάθημα κι έτσι 'αλλάζει' λίγο και το σχολείο - προς το καλύτερο, θεωρούμε.

http://dide-d-ath.att.sch.gr/PERIVALLONTIKA/perivallontikianalytiko.doc

16/7/09

Οι μαθητικές κινητοποιήσεις στην κοινωνία της εμπορευματοποίησης και του θεάματος


Ο Ζαν Κλώντ Μισεά είναι φιλόσοφος και διδάσκει στο Μονπελιέ. Στο βιβλίο του «Η Εκπαίδευση της Αμάθειας» πραγματεύεται την κρίση του ονομαζόμενου, σε παλιότερες εποχές, «δημοκρατικού σχολείου». Αυτή την κρίση δεν τη θεωρεί μονωμένη αλλά «στοιχείο του ίδιου ιστορικού κινήματος που αποδιοργανώνει τις οικογένειες, αποσυνθέτει την υλική και την κοινωνική ύπαρξη των χωριών και των συνοικιών και, γενικά, συμπαρασύρει βαθμιαία όλες τις μορφές πολιτοφροσύνης που πριν μερικές δεκαετίες ακόμη επισφράγιζαν σημαντικό μέρος των ανθρώπινων σχέσεων». Θεωρεί δηλαδή την κρίση του σχολείου ως στοιχείο ή μάλλον εργαλείο του καπιταλισμού.
Με τον όρο «αμάθεια», ο Μισεά εννοεί λιγότερο την εξαφάνιση των απαραίτητων γνώσεων με τον τρόπο που συνήθως εννοούμε και περισσότερο την προοδευτική παρακμή της «κριτικής διάνοιας».
Το κεφάλαιο που παρουσιάζεται πιο κάτω ξεκινάει διερευνώντας τις αιτίες για τις οποίες οι μαθητές των Λυκείων κατα κύριο λόγο, «κατεβαίνουν στους δρόμους» εκδηλώνοντας την δυσαρέσκειά τους για το σχολείο. Παρόλο που διαβάζοντας το κείμενο απαισιοδοξεί κανείς βλέποντας ότι ο «καπιταλισμός έχει κερδίσει σημαντικό προβάδισμα» ανατρέφοντας μια γενιά υποταγμένη στους κανόνες του θεάματος, είναι ενδιαφέρον το ότι ο Μισεά βλέπει λύση στο πρόβλημα. Κι αυτή δεν είναι άλλη από την ανάλυψη της ατομικής ευθύνης από όλους. Από τους νέους, τις «επερχόμενες γενιές» όπως τις λέει, οι οποίες πρέπει να αποδεχθούν να πάρουν στις πλάτες τους την αντίσταση, αλλά και από τους άλλους, του «μεγάλους», οι οποίοι πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη μας να βοηθήσουμε τους νεότερους να αποκτήσουν συείδηση του κόσμου, του εαυτού τους και της σχέσης τους με τον κόσμο.
Τέλος, μια ενδιαφέρουσα επισήμανση: η αναγνώριση από τον συγγραφέα εμμέσως πλην σαφώς της θεμελιώδους σημασίας που έχει για το μέλλον του κόσμου η αυξανόμενη οικολογική υποβάθμισή του. Τελικά το ερώτημα: ‘καπιταλισμός ή σοσιαλισμός;’ ίσως μετασχηματίζεται στο αντίστοιχο ερώτημα: ‘καπιταλισμός ή σωτηρία του πλανήτη;’. Και ανάλογα αντί του ερωτήματος: ‘εκπαίδευση της αμάθειας ή εκπαίδευση της κριτικής σκέψης;’ να πρέπει να θέσουμε το ερώτημα: ‘εκπαίδευση της αμάθειας ή εκπαίδευση για το περιβάλλον, την αειφορία, τη ζωή;

Το κείμενο αποτελεί αυτούσιο κεφάλαιο, απλώς κάποιες σημειώσεις που έχουν προστεθεί αποτελούν τμήματα άλλων τμημάτων του βιβλίου. Με έντονους χαρακτήρες έχω σημειώσει φράσεις, σημαντικές κατα την άποψή μου για την κατανόηση της αλληλουχίας των εννοιών του κειμένου.

.............................................................................................

Δεν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι οι λυκειόπαιδες κατεβαίνουν στο δρόμο, σε κανονικά πλέον διαστήματα, ώστε να ακουστεί η άποψη τους για ένα τέτοιο σχολείο. Προφανώς δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με μια νέα διαβατήρια τελετουργία που προορίζεται να αντικαταστήσει τις λιτανείες και τις εορταστικές φοιτητικές εκδηλώσεις του παλαιού καιρού στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Ακόμη λιγότερο δεν πρέπει να βλέπουμε στις μαθητικές κινητοποιήσεις ένα απλό αποτέλεσμα χειραγωγήσεων στις οποίες αναπόφευκτα επιδίδονται οι αντιμαχόμενες φράξιες της νομενκλατούρας, ακόμη κι αν η τελευταία δεν παραλείπει ποτέ να αποσπά απ’ αυτά τα κινήματα ένα μέρος των αναγκαίων για την αναπαραγωγή της «νεοσσών» (κατά την έκφραση του Λιονέλ Ζοσπέν).
Οποισδήποτε γνωρίζει κάπως τον μαθητικό κόσμο, ξέρει πολύ καλά ότι η οργή του για τις υπάρχουσες συνθήκες και η έλλειψη ικανοποίησής του είναι απολύτως πραγματικές. Όλο το ζήτημα, όμως, είναι να διαγνώσουμε από ποιά σκοπιά η εν λόγω νεολαία έρχεται να αμφισβητήσει αυτές τις συνθήκες. Έχουμε πράγματι να κάνουμε, όπως το θέλει η κυρίαρχη ερμηνεία, με νέους πολιτικούς αγωνιστές που εξεγείρονται επειδή το καπιταλιστικό σύστημα αφήνει ελάχιστο χώρο για μόρφωση στις ανθρώπινες υπάρξεις; Ή, αντίθετα, οι περισσότεροι δεν είναι παρά απλοί καταναλωτές, δύσκολοι και στρεψόδικοι (με μια λέξη «πολίτες»), που κατ’ ουσίαν δεν επιθυμούν παρά να αποκτήσουν στην καλύτερη τιμή τα εμπορεύματα που προτείνει το σύστημα, ορισμένοι μάλιστα δεν ορέγονται παρά την ποιότητα της συσκευασίας και του περιτυλίγματος (1);

Όπως είδαμε, ο τελικός καπιταλισμός δεν μπορεί από τη δική του σκοπιά να πετύχει τους σκοπούς του παρά μόνο αν διευρύνει ασταμάτητα την προσχώρηση του tittytainment (2). Ομως, στον τομέα αυτό, η δουλειά όχι μόνο ξεκίνησε πριν από πολύ καιρό σε τεράστια κλίμακα αλλά είναι αρκετά σαφές ότι έξω από το πιθανό σαμποτάρισμα των θεμελιακών μαθήσεων, το καπιταλιστικό σχολείο, όσο κι αν το φανταστούμε εκσυγχρονισμένο, δεν θα είναι ποτέ ικανό να συναγωνιστεί ούτε για μια στιγμή τη σπινθιροβόλα, πανταχού παρούσα και αδιάκοπα ανανεούμενη νεανική κουλτούρα. Άν, για παράδειγμα, δοθεί διαταγή στη νεολαία, στο πλαίσιο μιας κάποιας στρατηγικής, να γιορτάσει το Halloween ή να εγγρφεί μαζικά στη Love parade, δεν υπάρχει καμιά ανάγκη το σχολείο να μεριμνήσει για το καθήκον αυτό. Έμποροι και επικοινωνιολόγοι όλων των ειδών θα μπουν στο χορό αναγκαστικά με όλο και περισσότερα μέσα, κίνητρα και αποτελεσματικότητα (...). Άλλωστε η παγκόσμια οργάνωση του δογματος «άρτος και θεάματα» - με κύριο στόχο τη νεολαία – εισήλθε οριστικά στη βιομηχανική της φάση. Από το 1995 γράφει ο Υβ Έντ (Yves Eudes), η MTV, το πλανητικό κανάλι μουσικής, καλύπτει «τις κυριότερες κατοικημένες ζώνες του πλανήτη και γίνεται η αναμφισβήτητα πρώτη τηλεόραση του κόσμου». Αυτό το πνευματικό συμπλήρωμα της χρηματιστικής ισχύος, «καρπός μιας εμπορικής στρατηγικής εξαιρετικά αποτελεσματικής», ορίζεται ως η λεπτομεριακά επεξεργασμένη σύνθεση του «πνεύματος ροκ, του ηδονιστικού καταναλωτισμού και της κανονικοποιημένης φιλελεύθερης σκέψης». Με άλλα λόγια, για να καταστήσει αξιόπιστη στην καθεστηκυία τάξη την αγορά των κάτω των τριάντα ετών, η MTV, που δεν παραλείπει, φυσικά, να αυτοσυστήνεται ως μια «τηλεόραση πολίτης», εργάζεται αδιάκοπα προκειμένου να επιδεικνύει σε παγκόσμια κλίμακα «ένα μοντέρνο τόνο, άνετο κι ασεβή απέναντι στη παράδοση», αυτόν που, για παράδειγμα, διακονεί το περιοδικό Nulle Part Ailleurs και που στη Γαλλία αντιστοιχεί στον τόνο που επιβάλλει η πρώην Γενική Εταιρεία Υδάτων στους υπάκοους υπαλλήλους της. Χωρίς μεγάλη έκπληξη μαθαίνουμε ότι «με την ευκαιρία των Ευρωεκλογών του 1994, η MTV Ευρώπη λανσάρισε μια καμπάνια για να εξωθήσει τους νέους της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμμετάσχουν στην ψηφοφορία – Ψήφισε Ευρώπη -», μίμηση του «Choose or lose» στο σοβαροφανέστερο. Έτσι, κέρδισε τη συμμετοχή πολυάριθμων υποψηφίων και πολιτικών υπευθύνων, μεταξύ των οποίων τον Ζακ Ντελόρ.

Με τέτοιες αναλύσεις και τέτοια γεγονότα, πολλαπλασιάσιμα στο άπειρο, τροποποιούνται ουσιωδώς τα δεδομένα του προβλήματος. Αν είναι αλήθεια, όπως έγραφε ο Ντεμπόρ, ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της «η κυριαρχία του θεάματος ανέθρεψε μια γενιά υποταγένη στους κανόνες της», είμαστε υποχρεωμένοι να συμπεράνουμε ότι ο καπιταλισμός, στον πόλεμο που τον φέρνει αντιμέτωπο με την ανθρωπότητα, φαίνεται ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια πήρε ένα μεγάλο προβάδισμα. Όλα συμβαίνουν ωσάν οι άρχοντες του πλανήτη να υιοθέτησαν ως σύνθημα μιαν ανεστραμμένη μορφή της διάσημης ρήσης του Μαξ Πλανκ: «Το ψεύδος δεν θριαμβεύει ποτέ ολοσχερώς από μόνο του, αλλά οι αντίπαλοί του στο τέλος θα πεθάνουν» (3). Αν, λοιπόν, αυτή είναι η στρατηγική τους και αν τα πράγματα έφτασαν στο σημείο που περιγράφω, τότε το έργο των ανθρώπων γίνεται, πραγματικά, πολύ σύνθετο. Από τη μια μεριά, βεβαίως, ανακαλύπτουμε καθημερινά ότι «το κίνημα που καταστρέφει τις υπάρχουσες συνθήκες» - με άλλα λόγια ο καπιταλισμόςοδηγεί την ανθρωπότητα σε έναν κόσμο οικολογικά αβίωτο και ανθρωπολογικά αδιανόητο. Αλλά, από την άλλη μεριά, συνειδητοποιούμε επίσης ότι δεν θα είναι δυνατό να υπάρξει αντίπαλος σ’ αυτό το ιστορικά αυτοκτονικό κίνημα – πράγμα που σημαίνει, απλούστατα, να σωθεί ο κόσμος – παρά μόνο αν οι γενιές που έρχονται αποδεχθούν να πάρουν στις πλάτες τους την αντίσταση. Αυτό σημαίνει ότι, οποιαδήποτε κι αν είναι η τύχη του σχολείου, αν το tittytainment έχει ήδη εν μέρει την αποτελεσματικότητα που ήθελε να έχει, τότε κινδυνεύουμε να βρεθούμε σε λίγο αντιμέτωποι με ένα πρόβλημα που η ανθρωπότητα είχε την τύχη να μην συναντήσει ποτέ μέχρι σήμερα (ή είχε την εξυπνάδα ν’ αποφύγει). Αυτό το ιστορικά απρόβλεπτο πρόβλημα κατά τη γνώμη μου, κανεις δεν το διατύπωσε καλύτερα από τον Τζεμ Σεμπρούν στο έργο του L’ Abime se repeuple (Η άβυσσος επανοικίζεται):

«Όταν ο οικολόγος πολίτης», γράφει, «ισχυρίζεται ότι θέτει το πιο ενοχλητικό ερώτημα: ποιόν κόσμο θα αφήσουμε στα παιδιά μας;, αποφεύγει να θέσει ένα άλλο πραγματικό ερώτημα: Σε τι είδους παιδιά θα αφήσουμε τον κόσμο;».

Αυτό είναι στο εξής το εκπληκτικό ερώτημα.


---------------------------------------------------------------------------------------

1. Σύμφωνα με την ορολογία της European Round Table, και επομένως στην πράξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο μαθητής έχει γίνει «πελάτης» και το μάθημα «εμπόρευμα». Πολυάριθμοι γονείς μαθητών έχουν απολύτως αφομοιώσει αυτήν την μοντέρνα ιδέα.

2. Τον Σεπτέμβριο του 1995, «πεντακόσιοι πολιτικοί, οικονομικοί ηγέτες και επιστήμονες πρώτης κλάσεως», που στα δικά τους μάτια φαντάζουν η ελίτ του κόσμου, συγκεντρώθηκαν στο ξενοδοχείο Fairmon του Σαν Φρανσίσκο για να εκθέσουν τις απόψεις τους για τα πεπρωμένα του νέου πολιτισμού. .... Η σύσκεψη αναγνώρισε ότι τον ερχόμενο αιώνα τα «δύο δέκατα του ενεργού πληθυσμού θα ήταν αρκετά για να διατηρηθεί η δραστηριότητα της παγκόσμιας οικονομίας». Με τόσο ξεκάθαρες βάσεις το κύριο πολιτικό πρόβλημα, που το καπιταλιστικό σύστημα είναι υποχρεωμένο να αντιμετωπίσει τις επόμενες δεκαετίες, μπορεί να διατυπωθεί με κάθε αυστηρότητα: πώς θα είναι δυνατό, για την ελίτ του κόσμου, να διατηρηθεί η διακυβερνησιμότητα της κατά τα 80% υπεράριθμης ανθρωπότητας, της οποίας το ανώφελο έχει ήδη προγραμματίσει η φιλελεύθερη λογική;
Η λύση που επικράτησε στη σύσκεψη ως πιο λογική, ήταν αυτή που πρότεινε ο Ζμπίγκνιεφ Μπρεζίνσκι (παλιός σύμβουλος του προέδρου Τζ. Κάρτερ και ιδρυτής το 1973 της Τριμερούς, μιας λέσχης αποτελούμενης από 350 Αμερικανούς, Γιαπωνέζους και Ευρωπαίους, που αποτελούσε ένα από τα μέρη όπου επεξεργάζονταν τις ιδέες και τις στρατηγικές της καπιταλιστικής διεθνούς). Και της έδωσε το όνομα tittytainment (άρτος και θέαμα). Με αυτόν τον νεολογισμό – βαλίτσα επρόκειτο απλούστατα να ορισθεί ένα «κοκτέϊλ αποβλακωτικής διασκέδασης και επαρκούς διατροφής που θα επέτρεπαν να διατηρηθεί σε καλή διάθεση ο αποστερημένος πληθυσμός του πλανήτη». Αυτή η κυνική και περιφρονητική ανάλυση έχει, καταφανώς, το πλεονέκτημα να ορίζει με όλη την επιθυμητή σαφήνεια τους όρους της εργολαβίας που οι παγκόσμιες ελίτ αναθέτουν στο Σχολείο του 21ου αιώνα.

3. Ο Μαξ Πλάνκ (1858 – 1947) εισηγητής της θεωρίας των κβάντα, έγραφε ότι στις επιστήμες «η αλήθεια δεν θριαμβεύει ποτέ ολοσχερώς από μόνη της, αλλά οι αντίπαλοί της στο τέλος πεθαίνουν».


Γεωργία Παπαγεωργάκη

14/7/09

Eκπαιδευτικές πρωτοβουλίες


Η δημιουργία αυτού του blog προέκυψε από τη επιθυμία μιας ομάδας καθηγητών να αποκτήσουν ένα διαδικτυακό χώρο με κύριο σκοπό όχι τόσο το μοίρασμα των εμπειριών τους, των προβληματισμών τους ή των συναισθημάτων τους, αλλά την δημοσιοποίηση συγκεκριμένων διδακτικών προτάσεων.

Για το σκοπό αυτό, θεωρούμε ότι τα αποσπάσματα από το βιβλίο του M.W. Apple "Εκπαίδευση και Εξουσία" προσφέρουν μια καλή εισαγωγή για αυτό που θέλουμε να κάνουμε.

Ο Apple είναι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους εκπρόσωπους της κριτικής σχολής της εκπαίδευσης. Είναι ένας από τους κύριους εισηγητές της έννοιας της αντίστασης στο χώρο του σχολείου, κάτι που σημαίνει ότι το σχολείο δεν αναπαράγει απλώς την κυρίαρχη κοινωνική ιδεολογία (και τις κοινωνικές ανισότητες κατ' επέκταση) αλλά έχει την δυναμική, μέσα από τις δράσεις των μελών της κοινότητας να παρεμβαίνει και σε ένα βαθμό να την τροποποιεί.

Πιο κάτω βρίσκονται επιλεγμένες απόψεις του που αφορούν κυρίως τους εκπαιδευτικούς και τον τρόπο που μπορούν να δράσουν: να αντισταθούν ή να συμμορφωθούν.


.....................................................................................


... Σε τελική ανάλυση, η ακαδημαική συζήτηση γύρω από το εννοιολογικό πλαίσιο και την εμπειρική τεκμηρίωση του κρυφού σχολικού προγράμματος δεν είναι τίποτα άλλο από μια ακαδημαική συζήτηση - που προσπαθεί απλά να ερμηνεύσει όσα συμβαίνουν στα σχολεία. Πέρα όμως από τη σύγκριση μεταξύ της εκπαιδευτικής διαδικασίας και των υποτιθέμενων συνεπειών της έξω από τους τοίχους των σχολείων, υπάρχουν στη συζήτηση αυτή μερικά ακόμη στοιχεία που πρέπει να τονιστούν. Όπως έχω αναφέρει προηγουμένως υπάρχει πολύ σοβαρή αλληλεξάρτηση μεταξύ της αντίληψης που έχουν οι εργαζόμενοι για τη θέση τους και της αντίστασης που παρουσιάζουν. Η αντίληψη ενός υποβαθμισμένου ρόλου της εργασίας προκαλεί την ασυνείδητη παραδοχή της ιδεολογίας του μάνατζμεντ, που σε πολιτικό επίπεδο μπορεί να οδηγήσει σε αδιαφορία ή απαισιοδοξία για τις πιθανότητες μιας συλλογικής πρωτοβουλίας τόσο στο χώρο του σχολείου όσο και σε κοινωνικοοικονομικές διεκδικήσεις ή αντίστροφα να οδηγήσει στην αναμονή μιας επαναστατικής αλλαγής, που με μαγικό τρόπο θα λύσει όλα τα προβλήματα. Και οι δυο αυτές προοπτικές οδηγούν ουσιαστικά στην κοινωνική αδράνεια απέναντι στο κεφάλαιο.

Σημειώνοντας την διαπίστωση αυτή ας επιστρέψουμε στην απαισιόδοξη σκέψη που έχει αναφερθεί νωρίτερα, ότι τα σχολεία δεν είναι τιποτα περισσότερο από "καθρέφτες ", που αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία του συστήματος, και έτσι κάθε πρωτοβουλία μέσα από αυτά είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Αν η προηγούμενη ανάλυσή μου είναι σωστή, δηλαδή σε κάθε χώρο εργασίας υπάρχουν σημεία αντίστασης, σύγκρουσης, σχετικής αυτονομίας των εργαζομένων και διαρκούς εξέλιξης των εργασιακών σχέσεων, τότε τα ίδια στοιχεία θα πρέπει να υπάρχουν σε κάθε σχολείο: τα σχολεία είναι χώροι εργασίας, καθώς εκατομμύρια εκπαιδευτικοί εργάζονται μέσα σε αυτά. Χάρη στη ιδιαιτερότητα της θέσης τους, ως δημόσιοι υπάλληλοι, οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται σε μια θέση ισχύος απέναντι στην υπόλοιπη κοινωνία. Καθώς η οκονομική κρίση του δημόσιου τομέα διογκώνεται και οι θέσεις εργασίας στο δημόσιο τομέα γίνονται λιγότερο ασφαλείς, καθώς το έργο των εκπαιδευτικών αποκτά μεγαλύτερο βάρος στο πολιτικό και οικονομικό πεδίο, όπως προβλέπω ότι θα συμβεί σύντομα, αυξάνονται οι πιθανότητες μιας συνειδητά οργανωμένης πρωτοβουλίας των εκπαιδευτικών. Ακόμη και στο επίπεδο του κρυφού σχολικού προγράμματος, ο άγραφος νόμος της εργασιακής κουλτούρας των δασκάλων (που μπορώ να βεβαιώσω από την προσωπική μου εμπειρία ότι υπάρχει) μπορεί να αξιοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Τα ίδια τα στοιχεία της καθημερινής σχολικής ζωής θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως παραδείγματα για μια πολιτική παιδεία, με θέμα τη συμμετοχή των εργαζομένων (δηλαδή των εκπαιδευτικών) στον έλεγχο των συνθηκών του χώρου εργασίας (δηλαδή του σχολείου) ή την αποκάλυψη των δομικών παραγόντων που εμποδίζουν την προοδευτική εκπαιδευτική δραστηριότητα.

Το αντικείμενο μιας εκπαιδευτικής πρωτοβουλίας δεν εξαντλείται βέβαια με την αργή και μακροχρόνια διαδικασία της πολιτικής συνειδητοποίησης των εκπαιδευτικών. Υπάρχει επίσης μεγάλη ανάγκη για αμεσότερες εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες. Στο σημείο αυτό δεν έχω να πω περισσότερα από όσα έχουν πει άλλοι, στην πορεία του σκληρού και επίπονου αγώνα τους για την εισαγωγή υλικού που να ευνοεί την κοινωνική, οικονομική και φυλετική δικαιοσύνη στο σχολικό πρόγραμμα. Αν το σχολείο προσφέρει στους μαθητές την δυνατότητα να αντισταθούν, αν οι απλοί εγραζόμενοι, άνδρες και γυναίκες, σε εργοστάσια και γραφεία, εφοδιαστούν με την προθυμία να αγωνιστούν για τις γνώσεις, τον ανθρωπισμό και την αξιοπρέπειά τους, τότε μια τέτοια εκπαιδευτική πρωτοβουλία μπορεί να αποδειχτεί πολύ σημαντικότερη απ' ότι πιστεύουμε.....

.....Η συνειδητοποίηση αυτών που έχουν χαθεί δεν απαιτεί μόνο θεωρητικές και ιστορικές αναλύσεις αλλά και τη σημαντική παραγωγή διδακτικού υλικού και διδακτικών μεθόδων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στις σχολικές αίθουσες και αλλού. Για να μπορέσει να γίνει μια προσπάθεια χρήσης ανάλογου υλικού, είναι απαραίτητες οι οργανωτικές και πολιτικές πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες....

......Ασφαλώς θα πρέπε να δούμε τα πράγματα με ρεαλισμό. Η απλή εισαγωγή διδακτέας ύλης από διαφορετικές πηγές δεν είναι αρκετή (και μερικές φορες μπορεί να είναι αδύνατη). Ένα οργανωμένο πρόγραμμα εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών πρέπει να συνδυάζει αλλαγές στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μαζί με μια συγκεκριμένη πολιτικο-οκονομική δράση. Οι μεμονωμένες προσπάθειες στο εσωτερικό των αιθουσών διδασκαλίας είναι καταδικασμένες. Μόνο αν συνδεθούν με τους αγώνες και τις πρωτοβουλίες άλλων κοινωνικών ομάδων, αποκτούν κάποιες ουσιαστικές πιθανότητες επιτυχίας...
Μπορεί το εκπαιδευτικό θέμα να είναι τεράστιο και πολύπλοκο και η αντιμετώπισή του να απαιτεί κυρίως πολιτική βούληση. Όμως, ευθύνη υπάρχει σε πολλά επίπεδα.
Μια από τις ευθύνες των εκπαιδευτικών λοιπόν, είναι να παρεμβαίνουν στο βαθμό που μπορούν στην διαδικασία.
Οι εκπαιδευτικοί έχουμε εκ των πραγμάτων κάποιο - μικρό έστω - βαθμό αυτονομίας. Ας την εκμεταλλευτούμε.